Cały ton i półton. Podstawowe interwały muzyczne.
Zaprzyjaźnienie się z podstawami teorii muzyki niesie ze sobą wiele korzyści. Pozwala na lepsze zrozumienie zapisu nutowego, ułatwia naukę gry oraz daje podstawy do przyszłej samodzielnej twórczości: komponowania prostych melodii, grania ze słuchu i improwizacji. Dwa ważne terminy teoretyczne, które warto poznać już na początku nauki, bo przydadzą nam się naprawdę bardzo często to półton i cały ton.
Półton – najmniejsza odległość na klawiaturze
Wszyscy wiemy, że klawiatura pianina zbudowana jest z białych i czarnych klawiszy. Odległość między dwoma najbliższymi klawiszami to właśnie półton. Znajdziemy go najczęściej między białym i czarnym klawiszem, ponieważ stanowią one dla siebie najbliższe sąsiedztwo.
Zaznaczone gwiazdkami białe i czarne klawisze oddalone są od siebie o pół tonu.
W dwóch miejscach klawiatury, między białymi klawiszami nie ma jednak czarnego klawisza. Są to klawisze e i f oraz h i c. Stanowią one dla siebie najbliższe sąsiedztwo, więc między nimi również znajduje się półton. 
Zaznaczone gwiazdkami białe klawisze oddalone są od siebie o pół tonu.
Jak zapisać półton w nutach?
Jak odnaleźć na klawiaturze i zapisać na pięciolinii taki półton między czarnym a białym klawiszem? Będzie nam to tego potrzeby znak chromatyczny: krzyżyk lub bemol. Do czego służą te znaki? Krzyżyk podwyższy dźwięk o pół tonu, dzięki czemu “wskoczymy” na kolejny, wyższy klawisz. Jeśli przed dźwiękiem f postawimy krzyżyk, to zmieni on swoją nazwę i wysokość: f z krzyżykiem to fis.
Pomiędzy dźwiękiem f i fis jest półton.
Bemol zadziała odwrotnie niż krzyżyk: obniży dźwięk przed którym stoi o pół tonu. Pozwoli nam na zagranie na najbliższym klawiszu jak znajdziemy schodząc w dół.
Pomiędzy dźwiękiem e i es jest półton.
Półtony, które występują naturalnie między białymi klawiszami nie wymagają użycia znaków chromatycznych do ich zapisania, dlatego możemy nazwać je diatonicznymi. Półtony chromatyczne to natomiast te, do których budowy użyliśmy krzyżyka lub bemola.
Cały ton to dwa półtony
Odległość równa dwóm półtonom to cały ton. Całe tony na klawiaturze znajdują się pomiędzy tymi sąsiadującymi ze sobą białymi klawiszami, które są oddzielone od siebie czarnym klawiszem.
Pomiędzy dźwiękiem f i g jest cały ton.
Całe tony odnajdziemy też w innych miejscach: między dwoma sąsiadującymi ze sobą czarnymi klawiszami.
Jak brzmią półtony i całe tony? Posłuchaj!
Oto półtony zagrane harmonicznie (czyli dwa dźwięki odzywają się naraz):
Całe tony zagrane harmonicznie (dwa dźwięki naraz):
Czy oceniasz te współbrzmienia, jako przyjemne dla ucha, czyli jako konsonanse? A może uważasz, że brzmią nieładnie, więc są to na pewno dysonanse?
Sekunda mała i sekunda wielka
Interwały to odległości w muzyce. Mogą być niewielkie lub całkiem spore i brzmieć przyjemnie lub fałszować i zgrzytać. O półtonie powiemy najprościej, że jest to sekunda mała, której symbol w polskim nazewnictwie muzycznym to 2>. Cały ton to interwał, który nazywa się sekunda wielka. Symbol sekundy wielkiej to 2.
Gama C-dur oraz odległości między poszczególnymi jej dźwiękami
Gama C-dur to najbardziej popularna gama na świecie, według której zbudowana jest klawiatura instrumentów klawiszowych. Oto odległości, pomiędzy kolejnymi stopniami gamy durowej:
Półtony występują między III i IV oraz VII i VIII dźwiękiem gamy. Pomiędzy pozostałymi dźwiękami są całe tony. To właśnie dzięki takiemu rozkładowi tych odległości w gamie durowej, odbieramy jej melodię jako wesołą/twardą. Gamy molowe i utwory skomponowane przy ich użyciu, odbieramy natomiast jako miękkie i smutne. Brzmią one tak dlatego, ponieważ mają inne odległości między swoimi dźwiękami. Matematyka i muzyka mają ze sobą wiele wspólnego!
Półtonowe ciekawostki
- Półton jest najmniejszą odległością do której przyzwyczajone jest nasze europejskie ucho. W muzyce wielu kultur (np. arabskiej, hinduskiej) występują melodie zawierające między swoimi dźwiękami jeszcze mniejsze odległości niż półton. Takich egzotycznych utworów niestety nie da się zagrać na pianinie.
- Na klawiaturze możemy znaleźć 12 różnych klawiszy. Jeśli zagramy je wszystkie po kolei, czyli w taki sposób, aby pomiędzy wszystkimi dźwiękami znajdowały się półtony, usłyszymy gamę chromatyczną.
Posłuchaj jak brzmi gama chromatyczna grana w górę i w dół. Usłyszysz dźwięki, które są oddalone co siebie o pół tonu, grane coraz wyżej a następnie coraz niżej.