Znaki chromatyczne. Krzyżyk, bemol i kasownik

Jeśli chcemy podwyższyć lub obniżyć wysokość dźwięku musimy w tym celu użyć jednego ze znaków chromatycznych. Stawiamy je z lewej strony nuty. Znaki chromatyczne zmieniają wysokość dźwięku oraz jego nazwę literową. 

Krzyżyk

Podwyższa dźwięk o pół tonu. Do nazwy dźwięku dodajemy końcówkę „-is”. 

Bemol

Obniża dźwięk o pół tonu. Do nazwy dźwięku dodajemy końcówkę „-es”. Wyjątkiem jest dźwięk h, który po obniżeniu nazywa się „-b”.

Nazwy solmizacyjne dźwięków poprzedzonych krzyżykami i bemolami nie ulegają zmianie. 

Kasownik

Unieważnia krzyżyk lub bemol. Po jego użyciu dźwięk powraca do swojej naturalnej wysokości. Kasownik działa w obrębie jednego taktu. Kreska taktowa unieważnia jego działanie. 

Znak chromatyczny przygodny: obowiązuje do końca taktu

Kiedy krzyżyk lub bemol pojawia się w takcie, działa tylko do końca tego taktu. Zmienia wysokość tych dźwięków, które znajdują się na tej samej wysokości, czyli na tej samej linii lub na tym samym polu. Jeśli melodia zawiera więcej dźwięków o identycznej wysokości nie trzeba przed każdym z nich umieszczać kolejnych znaków chromatycznych.

Kreska taktowa unieważnia każdy przygodny znak chromatyczny. Jeśli chcemy zastosować krzyżyk lub bemol w kolejnym takcie, musimy go w nim jeszcze raz napisać. Kasownik postawiony przed znakiem przygodnym unieważnia go całkowicie.

Melodia ze znakami przygodnymi. Zwróć uwagę na nazwy dźwięków.

Znaki chromatyczne przykluczowe: obowiązują w całym utworze  

Krzyżyk/krzyżyki lub bemol/bemole znajdujące się przy kluczu a przed metrum, oznaczają, że utwór został skomponowany w innej tonacji niż C-dur. Znak przykluczowy zmienia wysokość danego dźwięku w całej kompozycji i na wszystkich wysokościach. Nie trzeba ich już pisać przy każdej nucie osobno. Automatycznie obniża on lub podwyższa wszystkie dźwięki na swojej linii, a także takie same zapisane o oktawę/kilka oktaw wyżej lub niższej. Kasownik postawiony przed nutą, która jest podwyższona lub obniżona za pomocą znaku przykluczowego działa  tylko do końca taktu. 

Spójrz na te przykłady:

Znaki przykluczowe w tonacji Es-dur

Oto krótka kompozycja w tonacji Es-dur. Dźwięki gamy Es-dur to: es, f, g, as, b, c, d, es. Przy kluczu wiolinowym na pięciolinii znajdują się trzy bemole. Ich nazwy to: b, es, as. Zostały one tam umieszczone, aby muzyk automatycznie zmieniał te wysokości w całym utworze. 

Znaki przykluczowe w tonacji H-dur

Ten utwór został skomponowany w tonacji  H-dur. Dźwięki gamy H-dur to: h cis dis e fis gis ais h. Przy kluczu wiolinowym na początku pięciolinii znajdziemy w tej tonacji aż pięć krzyżyków: fis, cis, gis, dis oraz ais. Jeśli spotkamy w utworze którąś z tych nut: f, c, g, d, a, należy zagrać je pół tonu wyżej. Grając na pianinie użyjemy do tego czarnych klawiszy na klawiaturze. 

Podwójny krzyżyk i podwójny bemol

Istnieje możliwość zmiany wysokości dźwięku o odległość większą niż półton. Do tego celu należy zastosować podwójny krzyżyk lub bemol. Podwójny krzyżyk podwyższa dźwięk o cały ton a podwójny bemol obniża dźwięk o cały ton. Wraz z zastosowaniem tych znaków zmienia się również nazwa dźwięku.  

Podwójny krzyżyk podwyższa dźwięk o cały ton. Do dźwięku dodajemy końcówkę „-isis”. 

Podwójny bemol obniża wysokość dźwięku o cały ton. Do dźwięku dodajemy końcówkę „eses”. Wyjątkiem jest dźwięk h, który po obniżeniu o cały ton zmienia nazwę na bb.

Jeśli chcemy unieważnić podwójny znak chromatyczny, wystarczy zrobić to za pomocą zwykłego kasownika. Nie istnieje taki znak chromatyczny jak podwójny kasownik.